Δήλος, το νησί της Ορτυγίας
Η Δήλος είναι ένα μικρό νησί. Το μήκος του δεν ξεπερνά τα πέντε χιλιόμετρα και το πλάτος του το ένα. Άνυδρος τόπος, δίχως πόσιμο νερό. Μολαταύτα οι άνθρωποι ζούσαν εδώ από την τρίτη χιλιετία π.Χ. Λεγόταν στην αρχαιότητα πως το ιερό νησί έπλεε στη θάλασσα μέχρι που ο Ποσειδώνας το ακινητοποίησε στηρίζοντάς το με πολύ γερούς στύλους.
«Ίητε Δήλιε Απόλλωνα. Τα σπαρμένα νησιά, με τα πλήθια ζωντανά, σπιτοχτίσαν και πήραν την ξακουστή Δήλο. Τους έδωκε ο χρυσομάλλης ο Απόλλωνας, της Αστερίας το κορμί κατοικιά τους». Πίνδαρος, Παιάνας (Μετάφραση Παναγή Λεκατσά)
Ολόκληρο το νησί είναι ένας αρχαιολογικός χώρος που μπορεί να χωριστεί σε ομάδες μνημείων:
Το ιερό του Απόλλωνα.
Τη συνοικία της Λίμνης και τα μνημεία στη βόρεια περιοχή του ιερού.
Τη συνοικία του θεάτρου στη νότια πλευρά του ιερού.
Την περιοχή του όρους Κύνθου με τα ιερά διαφόρων θεοτήτων.
Το νησί της Ορτυγίας
Οι ανασκαφές στη Δήλο άρχισαν το 1873 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Από το 1904 έως το 1914 αποκαλύφθηκαν υπό τη διεύθυνση του M. Holleaux και χάρη στη γενναία επιχορήγηση του δούκα de Loubat τα σημαντικότερα τμήματα της αρχαίας Δήλου.
Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν Ορτυγία. Σύμφωνα με τη μυθολογία, εδώ κατέφυγε η Λητώ να γεννήσει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη, για ν’ αποφύγει την οργή της θεάς Ήρας. Λέγεται πως το νησί ήταν μέχρι τότε ένα κομμάτι στεριάς «άδηλο» που έπλεε κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σύμφωνα με μια μυθολογική παραλλαγή, ο ίδιος ο Δίας παρακολούθησε από το όρος Κύνθος του νησιού τη γέννηση του Απόλλωνα, στον οποίο ήρθαν για να προσφέρουν δώρα νέοι και νέες από τη χώρα των υπερβορείων (τη μακαρισμένη χώρα όπου δεν υπάρχουν πόνοι και γερατειά), που έκτοτε αποτελούσε και την κατοικία του θεού για τους τέσσερις μήνες του χειμώνα, οπότε εγκατέλειπε τους Δελφούς.
Στο νησί γεννήθηκε και η Άρτεμη, σύμφωνα με μια παράδοση πριν από τον Απόλλωνα, ώστε μπόρεσε να βοηθήσει τη μητέρα της Λητώ να τον γεννήσει, ενώ σύμφωνα με μια παραλλαγή η Άρτεμη γεννήθηκε στην Ορτυγία, δηλαδή στη γειτονική Ρήνεια. Στο νησί αναφέρεται πως σταμάτησε και ο Θησέας επιστρέφοντας με τους νέους και τις νέες από την Κρήτη, αφού εξουδετέρωσε το μινώταυρο. Και μάλιστα τίμησαν το Θεό Απόλλωνα με γιορτές και χόρεψαν γύρω από το βωμό του ένα χορό, το «γέρανο».
Ο ιστορικός Θουκυδίδης αναφέρει ως πρώτους κατοίκους του νησιού τους Κάρες. Τα αρχαιολογικό ευρήματα επιβεβαίωσαν την προϊστορική κατοίκηση του νησιού (3000 π.Χ.), ενώ βρέθηκαν κατάλοιπα Μινωικής και Μυκηναϊκής Περιόδου. Γύρω στο 1000 π.Χ. εγκαταστάθηκαν εδώ Ίωνες και το νησί αποτέλεσε το κέντρο, πολιτικό και θρησκευτικό, μιας αμφικτιονίας των νησιών του Αιγαίου, υπό την προστασία της Νάξου. Κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν εδώ τα Δήλια, μεγάλη γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα, της Άρτεμης και της Λητώς που περιλάμβαναν θυσίες, χορούς και μουσικούς αγώνες. Στην αμφικτιονία εισχώρησαν και οι Αθηναίοι με πρόσχημα την ιωνική καταγωγή τους και κατόρθωσαν από τα μέσα του 6ου π.Χ. αι., οπότε και άρχισε η παρακμή των ιωνικών πόλεων, να επιβάλουν την κυριαρχία τους.
Την εποχή του Πεισίστρατου (540 π.Χ.) επέβαλαν και τον πρώτο εξαγνισμό στο νησί, απομακρύνοντας όλους τους τάφους από την περιοχή του ιερού. Στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων το νησί δεν γνώρισε καταστροφές, όπως οι άλλες Κυκλάδες, και από το 478 π.Χ. αποτέλεσε έδρα της πρώτης Αθηναϊκής ή Δηλιακής Συμμαχίας. Εδώ βρισκόταν και το Κοινό Ταμείο της Συμμαχίας ως το 454 π.Χ. που μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Το 426 π.Χ. οι Αθηναίοι επέβαλαν δεύτερο εξαγνισμό του νησιού, απομακρύνοντας όλα τα οστά των νεκρών που είχαν ταφεί στη Δήλο, τα οποία και μετέφεραν στη γειτονική Ρήνεια. Έκτοτε απαγορεύτηκαν ο θάνατος και η γέννηση στο νησί.
Το νησί γνώρισε μεγάλη άνθηση στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και μέχρι το 168 π.Χ., οπότε ήταν ανεξάρτητο και αποτέλεσε κέντρο του Κοινού των Νησιωτών. Κατά την περίοδο αυτή, της λεγόμενης Δηλιακής Ανεξαρτησίας, το νησί στολίστηκε με μεγαλοπρεπή οικοδομήματα και πλούσια αφιερώματα. Από το 166 π.Χ. ως το τέλος του αρχαίου κόσμου, με απόφαση της ρωμαϊκής συγκλήτου, η Δήλος πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων, οι οποίοι εξόρισαν τους κατοίκους και εγκατέστησαν δικούς τους κληρούχους. Κάτω από την προστασία της Αθήνας αποκτά ξανά σημασία σαν εμπορικό κέντρο του Αιγαίου.
Αξίζει να δείτε
Φυσικά τα πιο πολυφωτογραφημένο απ’ όλα τα εκθέματα είναι οι ναξιώτικοι λέοντες, αυτά τα εντυπωσιακά αγάλματα λεόντων, που έχουν κάνει πασίγνωστη τη Δήλο.
Παρά το μικρό μέγεθος του νησιού, υπάρχουν τόσο πολλά κτίσματα, σπίτια, ναοί και ιερά, που το να προσπαθήσει κανείς να τα δει με μία μόνο επίσκεψη είναι μάταιο. Πιο συγκεκριμένα, αν κανείς επιθυμεί να επισκεφθεί τον χώρο των κτισμάτων κοντά στο αρχαίο ιερό λιμάνι, στη δυτική ακτή του νησιού, επισκεπτόμενος και το θαυμάσιο Μουσείο, στο οποίο έχουν πλέον μεταφερθεί και τα πρωτότυπα των λιονταριών του «Άνδηρου των Λεόντων», συνδυάζοντάς τα με μία αναρρίχηση στον ιερό λόφο του Κύνθου, ύψους 113 μέτρων, θα χρειαστούν ίσως και τρεις μέρες μέρες. Δηλαδή τρεις εξάωρες επισκέψεις, αν λάβουμε υπ’ όψη μας πως η παραμονή στο νησί είναι απαγορευμένη μετά τις 3 το μεσημέρι, οπότε και το τελευταίο πλοιάριο επιστρέφει στην Μύκονο.
Στο χώρο του ιερού βρίσκονται τα ερείπια των τριών ναών των αφιερωμένων στο θεό: του ναού των Δηλίων (που άρχισε να χτίζεται το 476 π.Χ. και τέλειωσε το 314 π.Χ.), του ναού των Αθηναίων και του τώρινου ναού που χτίστηκε την εποχή του Πεισίστρατου.
Τα Προπύλαια (2ος αι. π.Χ.) και την αγορά των Κομπεταλιατών, οι οποίοι αποτελούσαν έναν εμπορικό σύλλογο Ρωμαίων πολιτών και απελευθερωμένων δούλων, που τιμούσαν κάθε χρόνο με γιορτές τους Lares Competales, τους θεούς δηλαδή των σταυροδρομίων.
Τη Στοά του Φιλίππου, που χτίστηκε τον 3ο αι. π.Χ., τη Νοτία Στοά, που χτίστηκε από τους βασιλείς της Περγάμου στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., τον οίκο των Ναξίων, ένα αρχαϊκό οικοδόμημα με προσθήκες Κλασικής Εποχής, τη στοά των Ναξίων (6ος αι. π.Χ.), την ιερά οδό, πλαισιωμένη από αναθηματικές βάσεις αφιερωμάτων στο θεό.
Τον κεράτινο βωμό (4ου αι. π.Χ., έργο των Αθηναίων) γύρω από τον οποίο χόρευαν κατά τις γιορτές προς τιμή του Απόλλωνα και τον οποίο σύμφωνα με την παράδοση έχτισε ο ίδιος ο Απόλλωνας με τα κέρατα των ζώων που σκότωσε η Άρτεμη στο όρος Κύνθος.
Το Αρτεμίσιο, το ιερό της Άρτεμης, που αρχικά χτίστηκε την Αρχαϊκή Εποχή και ανοικοδομήθηκε το 179 π.Χ. και στη δυτική πλευρά του ήταν στημένο το κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα, το Θεσμοφόριο, ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, το εκκλησιαστήριο, όπου συνεδρίαζε η Βουλή, και τη στοά του Αντιγόνου, το μνημείο του Ταύρου, το Πρυτανείο (5ος αι.), το οποίο λέγεται πως είχε σκεπάσει το πλοίο που είχε αφιερώσει ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, την αγορά των Δηλίων και το ναό του Διονύσου.
Στη συνοικία της λίμνης βρίσκεται η αγορά των Ιταλών, ένα κτίριο 2ου αι. π.Χ., το μικρό ναό της Λητώς, Αρχαϊκών Χρόνων, το ναό τον αφιερωμένο στο Δωδεκάθεο και την περiφημη «Οδό των Λεόντων» με τα εννιά μαρμάρινα λιοντάρια -σώζονται μόνο πέντε αφιέρωμα των Ναξίων από τον 7ο αι. π.Χ.
Η Ιερή Λίμνη, στην οποία κολυμπούσαν οι ιεροί κύκνοι του Απόλλωνα, σήμερα δεν υπάρχει, αφού σκεπάστηκε, μετά από επιδημία ελονοσίας, το 1926.
Στα δυτικά της Λίμνης βρισκόταν και το Κοινό των Ποσειδωνιαστών, των εμπόρων δηλαδή της Βυρητού, που χρησίμευε σαν κατοικία, λέσχη και τόπος λατρείας στο Θεό Ποσειδώνα. Στα βόρεια της Λίμνης τα ερείπια της παλαίστρας, του σταδίου και του γυμνασίου.
Στη συνοικία του θεάτρου, που αποτελούσε και το περισσότερο πυκνοκατοικημένο τμήμα της πόλης, ερείπια σπιτιών, τα οποία κοσμούσαν θαυμάσια μωσαϊκά και ψηφιδωτά Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Περιόδου: το σπίτι των Προσωπείων, με ψηφιδωτά συνδεόμενα με τη λατρεία του Διανύσου, το σπίτι των Δελφίνων, το σπίτι της Τρίαινας κ.ά.
Κοντά στο σπίτι των Προσωπείων διακρίνονται λείψανα θεάτρου που χρονολογικά ανήκει στο 2ο αι. π.Χ. και μπορούσε να χωρέσει 5.000 θεατές.
Στην περιοχή του όρους Κύνθου υπήρχαν πολλά ιερά και λατρευτικά οικοδομήματα. Ανάμεσά τους το ιερό του Ηρακλή, του Δία, της Αθηνάς, της Ήρας, του Σάραπι, της Ίσιδος, το ιερό των Συριακών θεοτήτων και το Σαμοθράκειο ιερό των θεοτήτων της Σαμοθράκης.
Δήλος, το νησί της ΟρτυγίαςΣτο μουσείο εκτίθενται γλυπτά Κλασικών Χρόνων, καθώς επίσης συλλογή πήλινων αγγείων από την Προϊστορική ως την Ελληνιστική Εποχή. Αξιόλογο το σύμπλεγμα της Άρτεμης, το άγαλμα του Απόλλωνα, τα μωσαϊκά δάπεδα.
Κατοικούσαν 30.000 άνθρωποι
Υπολογίζεται ότι γύρω στο 90 π.Χ. στο μικρό αυτό νησί, που δεν είναι παρά μια κουκίδα στο χάρτη της Μεσογείου, κατοικούσαν περίπου 30.000 άνθρωποι. Από τις αναθηματικές επιγραφές και τα ταφικά μνημεία της Ρήνειας φαίνεται ότι εκτός από τους Αθηναίους και τους Ρωμαίους, που αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού, στη Δήλο κατοικούσαν άνθρωποι από την Πελοπόννησο, την κεντρική και δυτική Ελλάδα, τη Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου, τη Θράκη και τον Εύξεινο Πόντο, την Ταυρική Χερσόνησο, την Τρωάδα, τη Μυσία, την Αιολίδα, την Ιωνία, τη Λυδία, την Καρία, τη Λυκία, τη Βιθυνία, την Παφλαγονία, τον Πόντο, την Καππαδοκία, την Πισιδία, την Παμφυλία, την Κιλικία, τη Συρία, τη Μηδία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Κυρήνη, την Αραβία κ.ά.
Το 88 π.Χ. το νησί καταστράφηκε από τους στρατιώτες του Μιθριδάτη, οι οποίοι γκρέμισαν μνημεία, ναούς, αγάλματα, πήραν χρήματα από το ιερό και εξόντωσαν τους 20.000 κατοίκους. Το 69 π.Χ. νέα βαρβαρική επιδρομή υπό τον Αθηνόδωρο. Οι καταστροφές αυτές, που συνεχίστηκαν και στα επόμενα χρόνια από τους πειρατές, είχαν αποτέλεσμα να πληγεί η ειρηνική ζωή του νησιού και να ανακοπεί η εμπορική ακμή του. Στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. στο νησί δεν υπάρχει παρά μόνο ένας μικρός οικισμός, που κι αυτός εγκαταλείφθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. Από τότε η Δήλος χρησίμευε για στέκι πειρατών και κουρσάρων, χώρο εξεύρεσης πρόχειρου οικοδομικού υλικού και εύκολη λεία των αρχαιοκάπηλων. Οι πρώτες επίσημες ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής άρχισαν το 1877 και ανέλαβαν να διευκρινίσουν τη σπουδαιότητα των ερειπίων.
«Άνακτα Φοίβε, όταν σε γέννησε η σεβαστή Λητώ,
τη φοινικιά αγκαλιάζοντας με τα λεπτά της χέρια
εκεί στην ολοστρόγγυλη λιμνούλα-
θεός από σένα πιο ωραίος δεν υπάρχει-
Χρήσιμες πληροφορίες
Η Δήλος με το ιερό, τα ναξιώτικα λιοντάρια, τα ψηφιδωτά και τα κονιάματα, απομεινάρια ομορφιάς και πολιτισμού σίγουρα είναι ένας από τους σημαντικότερους και ομορφότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ευρώπης. Το πρόβλημα με την Δήλο είναι πως υπάρχουν στα ερείπια κτίσματα αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά, το ένα δίπλα στο άλλο ή το ένα πάνω από το άλλο και αυτό δυσκολεύει την περιήγηση ακόμα και σε αυτούς με κάποιες γνώσεις και σχετική μελέτη. Αν πραγματικά θέλουμε να κατανοήσουμε αυτό που βλέπουμε, σε σύντομο σχετικά χρόνο, πρέπει να καταφύγουμε στις γνώσεις κάποιου ξεναγού.
Το άλλο πρόβλημα είναι το φαγητό. Στο νησί υπάρχει μία και μοναδική καντίνα με νερό, αναψυκτικά και σάντουιτς. Όμως στη Δήλο δεν υπάρχει και σκιά για να ξαποστάσετε. Είπαμε το νησί έχει πάντοτε ήλιο και φως. Μπορείτε επίσης να φέρετε τις δικές σας προμήθειες ή να κάνετε υπομονή μέχρι το μεσημέρι που υποχρεωτικά θα αναχωρήσετε.
Στο νησί δεν επιτρέπεται η διανυκτέρευση και καταλύματα δεν υπάρχουν. Τόσο η προσέγγιση των πλοίων όσο και η είσοδος των επισκεπτών επιτρέπεται από τις 8 το πρωί μέχρι τις 3 το μεσημέρι, οπότε οι φύλακες αδειάζουν τον χώρο. (Εξαίρεση αποτελεί μια νύχτα τον χρόνο, συνήθως στην πανσέληνο του Αυγούστου). Επίσης η παραμονή σκαφών επιτρέπεται μόνο τη μέρα. Κάθε Δευτέρα και την Κυριακή του Πάσχα το μουσείο παραμένει κλειστό.
Η Δήλος τελεί υπό καθεστώς προστασίας και επιτήρησης. Έτσι, ένα μπανάκι στο φεγγαρόφωτο σε κάποια απομονωμένη παραλία της και το ψάρεμα μπορεί να μας βάλουν σε όσους μπελάδες δεν φανταζόμαστε. Αλλά και σε ώρες που το νησί είναι επισκέψιμο, δεν θα δουν οι φύλακες με καλό μάτι το να βουτήξουμε στο αρχαίο λιμανάκι ή να κάνουμε μπάρμπεκιου σε κάποια από τις παραλίες της. Γι’ αυτές τις δραστηριότητες ας προτιμήσουμε τα γύρω νησιά.
Πως θα πάτε: Με καΐκι από τη Μύκονο κατά προτίμηση, αφού είναι πιο κοντά (απέχει 6 ναυτικά μίλια). Φεύγουν τρία καθημερινά εκτός Δευτέρας και άλλα τόσα επιστρέφουν (το τελευταίο στις 3 το μεσημέρι). Η διαδρομή δεν διαρκεί πάνω από μισή ώρα και η ξενάγηση περίπου 2 ώρες. Πλοιάρια, όχι σε τακτική βάση, φεύγουν και από την Τήνο, την Πάρο και τη Νάξο. Φροντίστε να έχετε μαζί σας καπέλο, γυαλιά ηλίου καί αντηλιακό- είπαμε, το φως είναι απίστευτα εκτυφλωτικό.
Δύο τηλέφωνα που ίσως σας χρειασθούν:
Αρχαιολογικός Χώρος: 22890 22259. Λιμεναρχείο Μυκόνου: 22890 22218.
Γύρω νησιά
Ρήνεια ή Μεγάλη Δήλος. Βρίσκεται στα δυτικά της Δήλου, σε απόσταση 1 ν.μ., έχει έκταση 16 τ. χλμ και αποτελείται από δυο τμήματα που συνδέονται με στενό και χαμηλό ισθμό. Το νησί, στο οποίo σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση γεννήθηκε η Θεά Άρτεμη και έθαβαν τους νεκρούς, χρησιμοποιείται σαν βοσκότοπος από τους Μυκονιάτες, ενώ τμήμα του καλλιεργείται από τους ίδιους.
Μικρός και Μεγάλος Ρευματιάρης. Πρόκειται για δυο μικρές βραχονησίδες ανάμεσα στη Δήλο και τη Ρήνεια. Ο Μεγάλος Ρευματιάρης είχε συνδεθεί στην αρχαιότητα με τη λατρεία της Εκάτης, της Θεάς του θανάτου.
Κείμενο: Χρήστος Μυστιλιάδη-enlefkotv
